Tina (không phải tên thật), ở độ tuổi ngoài 40, đến từ một quốc gia Đông Nam Á và đã sinh sống nhiều năm tại New Zealand. Cô là một phụ nữ thành đạt, có học thức cao với tấm bằng thạc sĩ.

Xa quê nhà nhiều năm, Tina coi cộng đồng những người Đông Nam Á ở New Zealand như gia đình thứ hai của mình. Tuy nhiên, cô không tránh được cảm giác khó chịu trước những câu hỏi thường xuyên của đồng hương như: “Bạn lấy chồng chưa?”, “Bạn có con chưa?”.

Ở nhiều cộng đồng người châu Á, câu hỏi về tình trạng hôn nhân và con cái được chấp nhận như một văn hóa. Việc bị bạn bè, đồng nghiệp hoặc thậm chí là người lạ hỏi những câu đó là “bình thường”.

Song với Tina, một người sống ở New Zealand và đã phải đối mặt với vấn đề sức khỏe sinh sản trong nhiều năm, những thắc mắc đó khiến cô không thoải mái.

“Nó là lời nhắc nhở thường xuyên rằng phụ nữ như tôi chưa hoàn hảo, hoặc chúng tôi thiếu sót gì đó vì vẫn chưa đẻ con. Tôi biết họ đều là người tốt bụng và tử tế, cũng chẳng có ác ý gì khi hỏi như thế, nhưng câu hỏi tiếp diễn trong thời gian dài khiến tôi khó chịu”, Tina bày tỏ.

Câu hỏi hạ thấp lòng tự trọng

Tina cho rằng những lời chào hỏi xã giao “bình thường” trong cộng đồng người châu Á có thể coi là sự kỳ thị đối với phụ nữ độc thân và chưa có con.

Suy nghĩ và cảm xúc của cô không phải trường hợp cá biệt.

Dự án nghiên cứu đang được The Conversation thực hiện đã chỉ ra rằng thắc mắc về chuyện con cái có thể mang lại cảm giác kỳ thị. Những câu hỏi về hôn nhân, con cái có tác động đến lòng tự trọng và sự kết nối của phụ nữ với gia đình và cộng đồng.

Tập trung nghiên cứu về phụ nữ và các cặp vợ chồng Đông Nam Á và Nam Á, The Conversation đã phỏng vấn 23 phụ nữ, bao gồm những người đã di cư đến New Zealand.

Những người này trả lời khảo sát đều trải qua vấn đề về sinh sản hoặc không đủ điều kiện để có con (thiếu nguồn lực kinh tế, không muốn làm cha/mẹ đơn thân, phải theo đuổi việc học, trách nhiệm chăm sóc cha mẹ già…).

Kết quả khảo sát sơ bộ cho thấy những câu hỏi như “Cô đã lấy chồng chưa?” và “Cô đã có con chưa?” được hiểu theo cách khác nhau dưới góc độ của người hỏi và người trả lời.

Từ quan điểm của người hỏi, những câu đó chỉ đơn giản là “lời chào xã giao hoặc văn hóa thông thường”. Chúng được xem là giống câu chào “Bạn có khỏe không?” của người phương Tây.

Các câu hỏi này đang được đặt ra từ một giả định rằng mọi phụ nữ trưởng thành ở mọi quốc gia châu Á đều là người dị tính, đã kết hôn và có lẽ là một người mẹ.

Những người tham gia phỏng vấn đều hiểu rằng câu hỏi không mang ác ý, nó nên được hiểu là “quy ước xã hội” hoặc đơn thuần là “lời chào hàng ngày”.

Nhưng đối với một phụ nữ thường xuyên được hỏi những câu này, họ có thể cảm thấy bị kỳ thị, soi mói và thậm chí như đang bị “trừng phạt”.

Với những phụ nữ độc thân và chưa có con, câu hỏi nhấn mạnh hơn vào những gì họ không có, đồng thời hạ thấp họ trong vai trò một phụ nữ, một người bình thường.

Nhìn nhận lại câu hỏi “xã giao”

Khi tiếp cận vấn đề này, tác giả đã xem xét định nghĩa của nhà xã hội học người Mỹ gốc Canada Erving Goffman về kỳ thị: là một thuộc tính gây mất uy tín sâu sắc, trong đó một cá nhân được coi là ngoại lệ hoặc không bình thường trong cộng đồng của họ.

Dù câu hỏi về tình trạng hôn nhân và con cái dường như vô hại, những phụ nữ tham gia khảo sát nhận thấy điều ngược lại.

Họ cho biết câu hỏi mang lại cảm giác đang giảm giá trị con người, định vị họ như một cá thể lệch lạc chỉ vì không sinh con.

Khảo sát cũng nhận thấy rằng phụ nữ thường là người bị soi mói và trách móc nhiều hơn về chuyện không có con so với chồng của mình. Họ bị kỳ thị bởi các thành viên trong gia đình lớn, chẳng hạn như chú, dì, cháu trai và cả người quen.

Thực tế đó khiến nhiều phụ nữ né tránh các cuộc hội họp đồng hương ở nước ngoài. Họ cũng gọi về nhà ít hơn chỉ để tránh những câu hỏi khó chịu.

Những câu hỏi về chuyện con cái, gia đình cũng khiến phụ nữ tự ti.

Nhóm phụ nữ tham gia khảo sát nói rằng sự kỳ thị không chỉ làm mất giá trị và loại trừ họ khỏi các nhóm xã hội, nó còn định vị họ như một phụ nữ “kém hoàn hảo”.

Do đó, việc rút lui và né tránh các cuộc thảo luận là cơ chế phòng vệ của phụ nữ, để bảo vệ mình khỏi sự soi mói, phán xét. Bảo vệ bản thân khỏi sự phán xét của xã hội là điều ít nhất họ có thể làm đối với sức khỏe tinh thần và hạnh phúc của mình.

Đã đến lúc suy nghĩ lại nếu những câu hỏi mà chúng ta đặt ra và coi như “một phần văn hóa của người châu Á” có thực sự vô hại đến vậy hay không.