Cổng làng Nôm là một trong những nhân chứng lịch sử đi qua 2 cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam. (Ảnh: Vietnam+)Xuôi theo Quốc lộ 5 từ Hà Nội đi Hải Phòng khoảng 30km là đến làng Nôm, thuộc địa phận xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên.
Một ngôi làng cổ trù phú với quần thể di tích lịch sử văn hóa độc đáo vẫn còn giữ nguyên những nét cổ kính của làng quê Việt Nam.
Trước đây, người dân trong làng có nghề buôn đồng nát. Bà con ở đây đi mua đồng nát về bán lại cho các lò đúc đồng ở địa phương và các vùng lân cận. Nhờ chịu thương, chịu khó, sáng tạo trong làm ăn buôn bán, nên làng Nôm nhờ đó mà ngày càng hưng thịnh, tạo điều kiện cho các hoạt động văn hóa phát triển.”
Đến làng Nôm, du khách sẽ được chiêm ngưỡng Cổng làng. Đây là một trong những chứng tích lịch sử đi qua 2 cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam. Các cụ cao niên trong làng cho biết cổng làng có tuổi đời lên đến hơn 200 năm do sự tàn phá của chiến tranh nên giờ đây cổng làng đã bị xuống cấp nhưng vẫn giữ được nhiều họa tiết tinh xảo. Vòm cổng có dòng chữ: Đồng Cầu Nôm.
Ao chung lớn của làng Nôm. (Ảnh: Vietnam+)Bước qua cánh cổng làng uy nghi, một bức tranh thủy mặc, hoài cổ ngay lập tức hiện lên khiến du khách phương xa không khỏi ngỡ ngàng. Vẻ đẹp của làng Nôm là cái đẹp mộc mạc, yên bình và có phần hơi trầm buồn.
Ao chung lớn chạy giữa làng là nơi tập trung từ người già đến trẻ con trong những ngày Hè. Nước trong ao lúc nào cũng trong xanh, tĩnh lặng như chiếc gương khổng lồ.
[Chùa Nôm Hưng Yên – “Báu vật cổ xưa” của vùng đất phố Hiến]
Ở làng Nôm hiện còn lưu giữ được 3 giếng cổ có tuổi đời hàng ngàn năm và được coi là tài sản quý của dân làng. Giếng nằm rải rác ở trong làng, có một cái nằm ngay gần cổng đình Đại Đồng, có cái nằm ven đường ngay cạnh cầu đá và một cái nằm ẩn mình dưới tán cây cổ thụ ở trong chùa Nôm. Bên trong giếng là những hàng gạch xếp chồng lên nhau dưới phần cổ giếng, thành giếng cũng là những phiến đá cổ nguyên khối và miệng giếng đều có nắp đậy. Thành giếng cũng là những phiến đá cổ nguyên miếng.
Ở làng Nôm, không gian và thời gian đều như đang lắng lại. Những ngôi nhà với lối kiến trúc xưa cũ, những tán cây cổ thụ và hàng cau cao vút khẽ ngả bóng xuống mặt ao làng xanh trong. Nhịp sống của người dân cũng yên bình, chậm rãi như dòng nước khẽ xao động.
Cấu trúc của làng cũng vô cùng ấn tượng bởi toàn bộ được liên kết với nhau bằng hệ thống đường ngang ngõ tắt như xương cá nên dù đi đến đâu, vào nhà ai thì chỉ cần mở cửa ra là gặp ngõ, qua ngõ là đường làng.
Nhà cổ bên ao. (Ảnh: Vietnam+)Hiện ở làng Nôm vẫn còn những ngôi nhà cổ. Những ngôi nhà này được xây dựng theo kiến trúc độc đáo – nhà 5 gian truyền thống với vườn tược, sân nhà, nhà chính, nhà phụ, khu bếp, hàng rào bao quanh. Bênh cạnh những ngôi nhà cổ này, trong làng giờ cũng có nhiều cao tầng nhưng nhìn chung vẫn giữ được nét đẹp xưa.
Ở làng Nôm còn có ngôi chùa Nôm đầy linh thiêng với lối kiến trúc mang đậm nét truyền thống. Theo truyền thuyết xưa, chùa Nôm được xây giữa rừng thông cổ thụ. Có lẽ vì vậy mà chùa còn có tên gọi khác là Linh thông cổ tự.
Chùa Nôm, tên hiệu là “Linh Thông cổ tự.” (Ảnh: Vietnam+)Chùa Nôm, rất nổi tiếng; nằm giáp với chợ Nôm. Chùa có các công trình như tam quan, gác chuông, gác trống, tam bảo, nhà thờ Mẫu, nhà thờ Tổ và sân chùa rộng mênh mông.
Chùa Nôm còn là nơi lưu giữ hơn 100 bức tượng cổ bằng đất nung. Trải qua bao thời kỳ bể dâu của lịch sử cùng sự tàn phá khắc nghiệt của thiên nhiên, nhưng những pho tượng này vẫn trường tồn cùng thời gian và giữ nguyên vẻ đẹp ban đầu.
Di vật tiêu biểu tại chùa và Đình còn lưu giữ được nhiều hiện vật quý giá như tượng phật, cây hương đá, tháp đá, chuông đồng, nhang án gỗ, câu đối, đại tự, sắp phong, thần tích, sập thờ, ngai thờ, kiệu….
Qua nhiều biến cố lịch sử, đình làng Nôm vẫn còn giữ được nguyên vẹn những nét cổ xưa với thiết kế hình chữ tam, quay mặt ra ao làng, phía trước gồm năm gian đại bái, tiếp sau đó là ba gian chính đường, hai bên có tả vu-hữu vu thông nhau, cuối cùng là phần hậu cung-nơi thờ bài vị của Ngài đức thánh Tam Giang-thành hoàng làng với những thiết kế nội thất đặc trưng.
Đình làng Nôm. (Ảnh: Vietnam+)Hậu cung của đình chỉ mở cửa vào dịp lễ hội làng (được tổ chức từ ngày 10-12 tháng Giêng, kết thúc vào trưa ngày 12) hoặc lễ Tết.
Phía sau đình làng là một gò đất, kết hợp với gò đất ngoài cổng làng (người làng tương truyền đó là gò Con Bống, độ cao thấp hơn gò sau đình), tạo thành thế “tiền án hậu chẩm” ( tức là được che phía trước, có chỗ dựa phía sau) với “minh đường” chính là chiếc ao làng.
Khi bước vào sân đình, bất cứ ai cũng bị ấn tượng bởi hình ảnh hai con rồng đá nằm chầu bên ngoài cửa đình, các nét chạm khắc vô cùng tinh tế và điêu luyện: đầu rồng mọc sừng, thân uốn lượn tựa đang bay trên không trung, mình có vây, chân bốn móng.
Kế sau đó hai con rồng đá là hai Ông Voi chầu có kích thước tương đối với voi thật, phía trước tường và cột trụ bậc lên xuống đều được xây bằng đá xanh rất chắc chắn.
Cầu bằng đá mang tên Cầu Nôm. (Ảnh: Vietnam+) Gần chùa Nôm có một cây cầu bằng đá mang tên Cầu Nôm, vô cùng đặc biệt và quý giá. Cầu có 9 nhịp bằng đá, rộng hơn 1m nhưng vẫn là nơi bà con trong làng đi lại hàng ngày. Hai bên thành cầu trạm khắc hình đầu rồng, được đỡ bằng các trụ đá chỉ xếp vào nhau không có vôi vữa gì gắn kết.
Ai về cầu đá làng Nôm
Mà xem phong cảnh nước non hữu tình
Cầu đá làng Nôm như một biểu tượng của người dân làng Nôm vậy, gần như các câu ca dao tục ngữ về làng Nôm xưa đều được thông qua biểu tượng chính là cây cầu này. Không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc độc đáo, chiếc cầu đá cổ hơn 200 năm này được các nhà nghiên cứu đánh giá là một công trình độc đáo còn nguyên vẹn chưa từng thấy ở bất cứ làng cổ nào của Đồng bằng sông Hồng.
Cầu Nôm là cây cầu đá bắc ngang dòng sông Nguyệt Đức, là điểm nhấn độc đáo mang lại sức hút đặc biệt cho không gian văn hóa thuần Việt của làng.
Bước qua 9 nhịp cầu đá là con đường dẫn vào chợ Nôm. Hiện không còn cảnh chợ như xưa nhưng mái ngói âm dương, gian chợ dưới bức tường gạch đỏ siêu vẹo vẫn khiến những người dân nơi đây và khách thập phương ngỡ như đang được đi ngược trở về chợ xưa.
Khung cảnh chợ Nôm. (Ảnh: Vietnam+) Chợ Nôm họp 12 phiên trong một tháng vào các ngày có số cuối là 1,4,6 và 9. Ngày xưa chợ Nôm là một trong những nơi điều tiết nhịp sống của cả làng với nghề đồng nổi tiếng. Khác với chợ ở thành phố, chợ Nôm họp bên trong những gian nhà xây gạch không trát vữa. Màu gạch đỏ au, lở vỡ theo thời gian như một nét gì đó rất hoài cổ, xưa cũ.
Giờ chợ vẫn họp thường niên theo đúng quy định, người dân nơi đây vẫn tấp nập ghé đến khiến cả khu chợ nhộn nhịp hơn bao giờ vào những ngày phiên chợ.
Với những giá trị trên, ngày 07/01/2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định số 50/QĐ-BVHTTDL xếp hạng Quần thể di tích làng Nôm, xã Đại Đồng, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên là Di tích lịch sử-kiến trúc nghệ thuật Quốc gia./.